در همین راستا به‌منظور افزایش سهم اوراق گام به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم تامین مالی زنجیره تولید در تامین مالی اقتصاد، اقداماتی از قبیل اصلاح و ابلاغ دستورالعمل و ضوابط کنترل و مدیریت اوراق در ابتدای سال‌جاری، ابلاغ آیین‌‌‌‌‌‌نامه اجرایی پذیرش اوراق گام توسط دستگاه‌‌‌‌های اجرایی بابت دیون اشخاص دارنده اوراق گام و افزایش میزان سقف اوراق گام قابل انتقال به بازار سرمایه به ۱۰۰همت را انجام داده است. در همین راستا به‌منظور بهره‌‌‌مندی فعالان اقتصادی از مزایای اوراق گام و تسهیل فرآیند انتقال اوراق به بازار سرمایه، بانک‌مرکزی با همکاری شرکت بورس‌کالای ایران و شرکت سپردهگذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه اقدام به برقراری اتصال سامانه گام به سامانه بورس‌کالا و سامانه سپردهگذاری مرکزی کرده است. بر این اساس لازم است، شبکه بانکی نکات زیر را در جهت بهره‌‌‌برداری در دستورکار قرار دهد:
۱. پیرو نامه شماره ۰۱.۱۶۱۶۲۲ مورخ ۱۴۰۱.۰۶.۲۹ در خصوص ابلاغ «دستورالعمل تامین مالی در زنجیره تامین به پشتوانه اسناد اعتباری در بورس‌‌‌های کالایی»، از مهرماه سال‌جاری اتصال سامانه گام به سامانه شرکت بورس‌کالای ایران جهت استفاده بنگاههای اقتصادی از اوراق گام در تسویه معاملات بورس‌کالا عملیاتی شده است. با توجه به تجربه بورس‌کالا در زمینه مبادله کالا با استفاده از اعتبار اسنادی داخلی-ریالی و با عنایت به فضای رقابتی بین تعداد زیادی از خریداران و فروشندگان، برخورداری از تابلوهای معاملاتی، شفاف بودن فرآیند معاملات و سازوکار تعیین قیمت در بورس‌کالا، استفاده از اوراق گام جهت تسویه معاملات ضمن کمک به فعالان اقتصادی و گسترش استفاده از اوراق مزبور در زنجیره‌‌‌‌ها و تعمیق بخشی به آن، در توسعه ابزارهای تامین مالی شبکه بانکی نیز موثر خواهد بود. بنابراین بانک‌ها میتوانند، اقدام لازم را جهت استفاده از ظرفیت فوق در صدور اوراق گام از جمله معرفی این امکان به فعالان اقتصادی به عمل آورند.
۲. با عنایت به اتصال سامانه گام به سامانه شرکت سپردهگذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، بانک‌ها باید از تاریخ ابلاغ این نامه مشخصات آخرین دارندگان اوراق گام را صرفا به صورت سیستمی (به‌جای ارسال فیزیکی) و از طریق سامانه گام (منوی اطلاعات گواهی قسمت ویرایش تاریخ ارسال) به بورس ارسال کنند. موضوع یادشده به کاهش خطاها و ریسک‌‌‌های مرتبط در انتقال اطلاعات اوراق گام به بازار سرمایه منجر شده و امکان رصد، پایش و گزارش‌‌‌گیری برخط از وضعیت عملکرد اوراق مزبور را فراهم خواهد کرد.
اوراق گام چیست؟
اوراق گام یا گواهی اعتبار مولد یکی از شیوه‌‌‌های تامین مالی جذاب در زنجیره ارزش بسیاری از محصولات به حساب می‌‌‌آید که می‌‌‌تواند جایگزین بخشی از چرخش پول نقد در زنجیره تولید باشد. این اوراق که در روز اول از مواد معدنی آغاز شد و به مرور به بخش اعظم گروه‌‌‌های کالایی گسترش یافت، بر مبنای تامین مالی بالادست به صنایع پایین‌دست است. به عبارت دقیق‌‌‌تر در این شیوه تامین مالی، بانک و تامین پول از سیستم بانکی حذف می‌شود و تامین مالی در یک زنجیره مستمر انجام می‌شود؛ به این شیوه که صنعت پایین‌دست از صنایع بالادستی خود تامین مالی می‌شود و صنایع بالادستی نیز میتوانند صنایع بالادست‌‌‌تر از خود را به این شیوه، تامین مالی کنند تا صنایع بالادستی نیز بخشی از خرید خوراک و پرداخت مالیات یا بیمه را از این مسیر پوشش دهند. این روش به صورت کامل و جامع جای خود را در صنایع باز نکرده، اما با خوش‌بینی‌‌‌های زایدالوصفی روبه‌‌‌روست. تاریخچه این شیوه تامین مالی نشان می‌دهد که شرکت‌های خودرویی در گام اول بیشتر از سایرین از این روش استفاده کردند و خرید مواد اولیه مثل مس، تولید قطعه خودرو و فروش آن به سیستم خودرویی ارکان اصلی این شیوه تامین مالی بود. این موضوع در وضعیتی رقم خورد که یک خودروساز می‌‌‌توانست با استفاده از این ابزار بسیاری از قطعه‌‌‌سازهای خود را تامین مالی کند و آنها نیز در یک‌بازه زمانی به وجه نقد خود برسند. البته در گذشته امکان تنزیل اوراق به‌سادگی میسر بود، اما به مرور زمان این شرایط متفاوت شد. اوراق گام بارها مورد اصلاح و بازنگری قرار گرفت تا ریسک‌‌‌های کمتری داشته باشد و هر چه زمان می‌‌‌گذرد، این شیوه معاملاتی رونق بیشتری پیدا می‌کند. اینکه در بدنه بورس‌کالا نیز تسویه وجوه به صورت سیستمی با این اوراق در حال انجام است و با توجه به اخبار منتشرشده این شیوه به صورت عملیاتی کلید خورده است، داده جذابی به حساب می‌‌‌آید. البته در شرایط فعلی محدودیت‌هایی در مسیر تنزیل این اوراق وجود دارد که باید مورد بررسی قرار گیرد.اوراق گام را باید از وجوه مختلفی مورد بررسی قرار داد. این اوراق دارای ویژگی‌‌‌های مثبتی است؛ از جمله اینکه امکان تسویه وجوه و تامین مالی یک‌سال است و سررسیدهای تامین مالی سه‌ماهه، ۶ماهه و ۹ماهه به صورت مرسوم تعیین شده است و نرخ سود نیز در تعاملی بین خریدار و فروشنده تعیین می‌شود و سایر ارکان همچون حاکمیت بر این معاملات اثر برجسته‌‌‌ای ندارند. اوراق گام را میتوان شبیه به LC داخلی یا اوراق اعتباری اسنادی داخلی دانست، اما این پتانسیل را دارد که به زنجیره ماقبل خود منتقل شود. به عبارت بهتر از پتانسیل back to back برخوردار است و این مسیر به صورت یک زنجیره منتقل می‌شود. فضا برای دادوستد این اوراق در سامانه بانک مرکزی فراهم است و نیاز به انتشار اوراق نیست. به عبارتی یکی از جذابیت‌‌‌های انتشار اوراق گام در مقایسه با LC داخلی بدون نیاز به مدارک فیزیکی بودن این اوراق است و در نهایت در این سامانه منتقل می‌شود.
صدور اوراق براساس فاکتور خرید مشتری در صنایع پایین‌دستی است. به عبارت بهتر بعد از صدور فاکتور در بورس‌کالا یا بازار آزاد، این فاکتور به عنوان ملاکی برای تامین مالی یا انتشار اوراق گام لحاظ می‌شود و دارنده این اوراق (فروشنده) می‌‌‌تواند بخشی از این اوراق را در سیستم بانکی یا در گذشته در بازار سرمایه و شاید در آینده در بازار سرمایه وارد فاز تنزیل کند، اما به طور کلی تلاش بر این است که در سررسید وجه حاصل از معامله را تحویل بگیرد یا به زنجیره ماقبل خود انتقال دهد. افرادی که با LC داخلی یا اعتبار اسناد داخلی آشنا هستند، شاید تسلط خوبی بر این اوراق داشته باشند، چراکه فرآیندها شبیه به هم هستند. با توجه به اینکه منابع بانکی درگیر نمی‌شود، نرخ کارمزد این اوراق بسیار پایین است؛ پس بسیار جذابیت دارد. اما تضمین تسویه وجوه آن توسط بانک انجام می‌شود. به عبارت بهتر در زمان صدور وثیقه‌‌‌های کافی اخذ می‌شود.
بخش اعظم LC داخلی در شرایط متعادل اقتصادی در زمان بازپرداخت، تسویه می‌شود که نکول به صورت انگشت‌‌‌شمار دیده شده است. نکتهای که وجود دارد این است که اوراق گام در این فرآیند نیز موفق در نظر گرفته می‌شود. در این بین نمی‌‌‌توان تنش‌‌‌های اقتصادی و نوسانات قیمت‌ها و رکود عمیق در بازار را در ماه‌‌‌های گذشته نادیده گرفت، بنابراین این اوراق نیز همچون سایر اسناد مالی از امنیت و ریسک نکول خود برخوردار است، اما خوش‌بینی نسبت به این اوراق نسبت به سایر ابزارهای مالی بیشتر است. نکتهای که در گذشته در خصوص این اوراق خودنمایی می‌‌‌کرد نرخ تنزیل این اوراق بود. تا زمانی که نرخ سود در بازار بدهی ۲۳درصد بود، سود این اوراق به ۲۷درصد افزایش یافت که مورد انتقاد بازار سرمایه قرار گرفت. اما در واقع رقم تامین مالی از اوراق گام به قدری ناچیز بود که شاید نادیده‌گرفتن این نرخ منطقی‌‌‌تر بود، اما اینکه بازار سرمایه سخت‌‌‌گیری جدی‌‌‌تری در انتشار این اوراق داشت، تا جایی که تا مدت‌‌‌ها نماد جدیدی در فرابورس برای اوراق گام به‌ویژه گام‌‌‌های متاخر درج نشد را باید در نظر گرفت. بنابراین پتانسیل تسویه وجوه با تنزیل اوراق در بازار سرمایه بسیار محدود شد و این روند به صورت کلی همچنان ادامه دارد و انتظار می‌رود که مورد بازبینی و لطف بازار سرمایه قرار بگیرد؛ چراکه واقعیت‌‌‌های اقتصاد را به‌خوبی نشان می‌دهد. این در حالی است که در شرایطی که گزینه‌‌‌های تامین مالی نوین همچون کراد فاندینگ یا تامین مالی جمعی به‌آسانی و با نرخ‌های آزاد بالای ۴۰درصد در حال انجام است، سخت‌‌‌گیری برای تنزیل اوراق گام شاید نقض غرض باشد و امید می‌رود که نرخ سود آزادانه در بازار آزاد تعیین شود. اوراق گام ازجمله ابزارهایی است که به صورت کامل برای فعالان اقتصادی برجسته نشده است، اما به نظر می‌رسد همین اطلاعات برای آغاز فعالیت‌‌‌ها کافی باشد. برای تسویه معاملات در بورس‌کالا با اوراق گام، در وهله اول باید عرضه‌‌‌کننده تسویه اعتباری به کمک اوراق گام را در اطلاعیه عرضه خود درج کرده باشد یا پتانسیل وجود داشته باشد که این تسویه در چارچوب اعتباری به کمک این ابزار انجام شود؛ این موضوع را باید قبل از تصمیم‌گیری آغاز معاملات مورد بررسی قرار داد. زمانی که این اتفاق افتاد و معامله به ثبت رسید، به صورت کلی زمان مقرری برای تسویه معامله با اوراق گام وجود دارد.
به عبارت بهتر بانک خریدار با توجه به ضمانت‌‌‌ها و اعتباری که مشتری دارد نسبت به انتشار اوراق بر مبنای فاکتور فروش یا دادوستد در بورس‌کالا یا بازار آزاد اقدام کند. بعد از آن اوراق به صورت الکترونیکی در سامانه بانک مرکزی به حساب فروشنده منتقل می‌شود و در نهایت معامله تسویه می‌شود. این اتفاق خوبی است که می‌‌‌تواند به معاملات کمک کنند. یکی از دلایلی که توجه به این اوراق برجسته شده، ذات صدور LC داخلی است، چراکه برخی از بانک‌ها از اقصی‌نقاط کشور به‌خصوص مناطق با فاصله از مرکز، اشراف کافی بر صدور این اوراق ندارند یا انتقال مدارک به دفتر فروشنده و تایید آنها زمان‌بر است، ولی این شرایط در اوراق گام وجود ندارد. همچنین خاصیت انتقال اهمیت دیگری دارد و دولت نیز پذیرفته است که بخشی از دریافتی خود را همچون مالیات، بیمه و تامین خوراک به‌ویژه نفت خام با اوراق گام تسویه کند و بخشی از این ارقام می‌‌‌تواند توسط اوراق گام تسویه شود. گفته شده تسویه این موارد و به عبارت بهتر تسویه دیون دولتی تا سه ماه بدون سود خواهد بود، یعنی اوراق گامی که قیمت اسمی آنها به عنوان مثال می‌‌‌تواند ۱۰۰هزار تومان باشد با همان قیمت اسمی تا فاصله سه ماه توسط دولت تسویه می‌شود و در این مدت سودی به پرداخت‌‌‌کننده و بخش خصوصی یا واحدهای صنعتی تعلق نمی‌گیرد. نکته دیگر این است که وقتی ارزش معامله به‌عنوان مثال ۱۰۰هزار تومان لحاظ شده و قرار باشد با نرخ سود ۲.۵درصد در ماه تسویه انجام شود، باید به فروشنده به ازای هر ماه ۲.۵درصد اوراق گام بیشتری تعلق گیرد. به عبارت بهتر معامله ۱۰۰هزار تومانی در ماه اول ۱۰۲هزار و ۵۰۰تومان تسویه کرد. چون این اوراق تا یک سال اعتبار دارد و تا پایان ۱۲ماه میتوان با همین چارچوب محاسبه و تسویه کرد.
